Radicale empathie, daar is niets softs aan
Empathie is het je kunnen voorstellen hoe iets voor een ander is, en het je willen inleven in de situatie van die ander. Dat je jezelf in de positie van de ander kan en wil inleven. Zodat je weet waar diegene doorheen gaat. De meeste mensen hebben empathie van nature, maar dit geldt niet voor iedereen. Voor de feel good factor van deze blogpost gaan we er even vanuit dat we onder ons zijn, mensen die het wél hebben. Maar soms lijkt het alsof empathie door de hele coronakermis wat op de achtergrond is komen te staan…
Luister naar dit artikel:
Mensen hebben momenteel prioriteiten die meer te maken hebben met hun eigen overleven, of lopen zelf met hun ziel onder de armen. Korte lontjes, die zien we ook meer. In de supermarkt loopt iemand tegen je aan, zonder mondkapje, en hoest pardoes in het rond, spetters en alles. No bueno. Kan heel irritant zijn. En gevaarlijk. Heb je dan nog begrip voor iemands gehoest? En tolerantie, waar Nederland ongeveer vijftien jaar geleden zo bekend om was. Die tolerantie lijkt ook verder weg dan ooit, als je de bijna apocalyptisch lijkende nieuws headlines zo per dag leest. Mensen raken eerder over hun toeren. Zijn soms haatkonijntjes op de timeline.
Een aantal jaar geleden, in 2013 toen mijn eerste boek 'Zo, nu ben je wees' uitkwam, raakte ik in contact met een storytellerscollectief in New York. Dit initiatief was opgezet door onder andere Sting, en de acteur Gabriel Byrne, en schrijvers en onderzoekers in het veld van humanities. Het collectief had een missie om mensen heel praktisch hun empathie te laten ervaren, zodat anderen, maar ook zij zelf, hier beter van zouden worden. En een breder, dieper wereldperspectief zouden vinden. Dat was de eerste keer dat niet alleen empathie, maar ook radicale empathie centraal stonden. Het heeft me nooit meer losgelaten. Ik praatte er de afgelopen jaren soms over, en ik kreeg dan soms glazige blikken. 'Radical empathy', wat is dat nou weer.
Een van de dingen die het storytellerscollectief toen al organiseerde, was het laten samenwerken van twee schoolklassen, uit twee verschillende delen in de wereld. New York, en het platteland in het westen van Ierland. Iedere leerling in New York schreef een eigen ervaring op een blaadje, vanuit het ik-perspectief. Zeg maar in de toon van "Ik kwam vorige maand thuis, en mijn vader was opgepakt door de politie, en nu woon ik tijdelijk bij mijn oma." Met nog wat meer informatie, en ook hoe hij of zij zich voelde. Datzelfde deden leerlingen in Ierland. Bijvoorbeeld iemand die schreef "Ik had vorige week ballet voorstelling, en ik had zelf mijn pakje gemaakt. Mama kon er niet bij zijn, maar ik heb toch mijn diploma gehaald." Die persoonlijke verhalen werden vervolgens uitgewisseld: de jongen van wie de vader in de gevangenis zat vertelde over de balletvoorstelling vanuit het ik-perspectief, en het meisje van het ballet vertelde vanuit haar perspectief over de vader in de gevangenis. Ze kregen beiden de verantwoordelijkheid over het verhaal van de ander. En ze moesten dat verhaal voordragen in hun eigen schoolklas.
Er gebeurt iets heel speciaals als je bereid bent om andermans verhaal te voelen, en de verantwoordelijkheid daarvoor te hebben. Om het te vertellen aan iemand, alsof jij het zelf was. Omdat je zelf dat ook aan den lijve dat gevoel krijgt hoe het IS om zoiets te moeten zeggen. Om zoiets te ervaren. Wat dat met je doet. Nadat de kinderen de verhalen vertelden, praatten ze erover in de klas. Zodat zij ook als groep empathie ervoeren. Niet omdat dat andere verhaal 'zielig of niet zielig' zou zijn, maar omdat je geeft om mensen in het algemeen, en zelf wilt leren van ervaringen van anderen, en anderen wil zien, en in alle respect laten zijn wie ze werkelijk zijn. En dan ook nog eens heel praktisch. Niet alleen aanhoren, lezen of zien, maar zelf actie ondernemen.
Wat empathie NIET is in mijn optiek, is iets of iemand 'zielig' vinden. Daar wint niemand iets mee, het brengt je niets, de ander koopt er ook niets voor, sterker nog, die voelt zich dan weggezet als sneu figuur. Is empathie nu iets softs, iets wishy-washy's? Ik denk het tegendeel. Een volgende stap is dan nog het ondernemen van een geïnspireerde actie. Een brief schrijven, iets maken, iets geven, iets delen. Of een oplossing verzinnen voor iemands situatie. En er iets mee doen.
In 2016 organiseerde ik de Beyond Envy Conference, een livestream conferentie van een werkdag lang, met sprekers uit vijf landen. We deelden wat we wisten over allerlei onderwerpen. Bijvoorbeeld over independent uitgeven van boeken, social media marketing, hoe je e-learning ontwikkelt, en meer. Maar dus ook weer radicale empathie. Met een aantal mensen had ik een persoonlijke verhaal uitgewisseld, en tijdens de livestream namen we de verantwoordelijkheid om elkaars verhaal te vertellen aan luisteraars. Dat betekende dus dat iemand anders vertelde over mijn verhaal, en ik over iemand anders verhaal. Dat vergt overgave, en niet weinig. Want je kunt dan niet ineens de ander in de rede vallen en roepen 'ja hallo, dat zat anders'. Omdat dat een beetje aso is in een livestream, ook in 2016 al. Dus je geeft iets van jezelf, en schenkt een ander de vrijheid om erover te vertellen. En jij luistert dan als de zoveelste conferentiegast. Het leert je heel veel, om zoiets los te laten, al is het maar voor heel eventjes.
Later drukte ik katoenen tasjes met de opdruk 'Radical Empathy changes the world'. Als kerstcadeautje. Want dat geloof ik ook echt, dat radicale empathie de wereld kan veranderen.
“Radical empathy changes the world”
— Jojanneke
Iemand die regelmatig supergeïnspireerde, bevlogen en best wel radicale acties onderneemt, is Rikko Voorberg. Je kunt hem kennen van We Gaan Ze Halen, het initiatief dat zich inzet voor vluchtelingen aan de rand van Europa. Ooit vulde Rikko een huis voor bijna duizend euro aan bloemen. In het huis woonde een vluchtelingengezin, dat door meerdere buren met geweld was bedreigd, en van wie het huis helemaal met akelige leuzen was beklad. Rikko dacht: ik ga het anders doen. Wat dit kán toch niet? Hij heette ze niet een béétje welkom. Nee, gewoon het hele huis vol bloemen. Duizend euro aan fleurige ruikers. Dat verdient een bloemetje!
Vandaag, kort gezegd, zitten jij en ik in een situatie waarvan we kort geleden wellicht hadden gezegd: 'dit gebeurt ergens ver weg, echt akelig voor hen, ik hoop dat het snel beter zal gaan, enneh, blij dat ik hier woon'. Nu die Ver van m'n bed show is verplaatst naar je eigen huiskamer en geïmproviseerde huiskantoor, is dit de ideale gelegenheid om het begrip empathie eens opnieuw onder de loep te nemen, met de blik van vandaag. Jouw blik, maar misschien ook die van een ander. Want is er nu iemand die zich inleeft in jouw situatie? Waarschijnlijk heeft zo ongeveer iedereen z'n rugzak best wel vol met eigen besognes. Maar dat neemt in de meeste gevallen niet weg dat de bereidheid er wel is...als iemand niet zelf direct overbelast is.
En dan nóg hè, je kunt er ook bewust voor kiezen om wel de tijd en de ruimte te maken voor radicale empathie. Niet alleen even nadenken hoe iets voor een ander is. Maar nú alvast even bedenken wat voor kerstmandje je voor je buur kunt maken. Een kaartje met een aardige wens bij ál je straatgenoten in de bus doen. Een kaartje sturen naar diegene die je al heel lang had willen bellen, maar dat het er net even te lang niet van was gekomen. Anoniem vrijwillgerswerk doen voor eenzame mensen. Bel een welzijnsorganisatie, opvanghuis, seniorencomplex of je lokale kerk op. Er zijn altijd hulpvragen.
Een paar jaar geleden liep ik zelf met mijn ziel onder de arm. Ben toen 1 dag per week vrijwilligerswerk gaan doen in het kattenasiel. Ik zweer je, die furry happy pills hielpen mij nog meer dan ik hen. Nou ja, laten we maar zeggen dat het een wederzijdse toffe ervaring was. En als het asiel nog open was geweest, dan had ik er nog steeds gewerkt.
Gisteravond keek ik een documentaire die me via Twitter werd aangeraden. Het hette 'Volg je me nog?' en ging over een soort van uitgebluste influencers. Er zijn allerlei gedachten die je er bij kunt hebben. 'Zo, die zijn afgezakt'. 'Zeker niet cool genoeg'. 'Wat een losers.' 'Ik heb meer followers dan zij'. Of misschien wel… 'nu hebben ze misschien meer tijd om erachter te komen wie ze willen zijn, en wat ze écht willen doen. Voor verdieping, voor een ander.' En dan...doe je een wens, voor diegene. Wie weet helpt het.
Jij mag kiezen. In radicale empathie heb je de vrijheid om te kiezen voor waar beide partijen beter van worden. Voor welke gedachte kies jij vandaag? Je kunt er van alles van maken. Ik hoop dat je hier iets mee kunt, en mee wilt. Laat vooral weten wat het je brengt.
